< Terugkeer

“Slimme” meters: misbruik op afstand?

Geplaatst op: 23/02/2018 - Bijgewerkt: 30/04/2018

Hij wordt ons aangekondigd, hij wordt ons beloofd, hij wordt ons verkocht: de “slimme” meter is momenteel alomtegenwoordig in het energielandschap. Hij zal binnenkort worden ingevoerd in Vlaanderen, is voorzien voor Wallonië en er wordt over gedebatteerd (maar niet meer voor lang) in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Op dit moment zijn de debatten, de inzet en vooral de beslissingen rond deze kwestie voorbehouden aan enkele bevoorrechte actoren van de markt en aan de technocratische sferen.

Wij vragen een democratisch debat over dit onderwerp, waarbij ook de consumenten, inclusief de meest kwetsbaren, worden gehoord. Wij stellen ons vragen bij de relevantie van dit systeem voor de kleine consument[1]. We hebben ook vragen bij het verplichte karakter van de installatie van de slimme meters. We eisen dat de functionaliteiten van de meter in een strikt kader worden vastgelegd om te voorkomen dat hij een zoveelste instrument wordt voor sociale uitsluiting en bestaansonzekerheid.dimme_meters

Er worden aan de “slimme” meter heel wat voordelen toegekend, vooral door de overheid. Wij zien daarentegen vooral heel wat gevaren en schemerzones bij de implementering van deze meters:

Vermeend voordeel: Energiebesparing (en dus geldbesparing) voor gezinnen

Vastgestelde realiteit: besparingen weinig waarschijnlijk voor de gemiddelde residentiële consument, en zelfs onwaarschijnlijk voor de arme gezinnen.

Al in 2011 plaatste een studie van het BEUC vraagtekens bij het potentieel van slimme meters om het energieverbruik te verminderen[2], een potentieel dat volgens het bureau naar schatting “tussen 0% en in het beste geval 4%” schommelde. Vandaag bevestigt de daadwerkelijke invoering van het systeem deze bevindingen: in Nederland, waar bij ongeveer 25% van de gezinnen een slimme meter werd geïnstalleerd, raamt het Planbureau voor de Leefomgeving de effectieve energiebesparing voor 2016 op minder dan 1%. Voor de gemiddelde Brusselse consument zou dit neerkomen op een jaarlijkse besparing van € 5 tot 15, verwaarloosbaar in vergelijking met de kosten van een meter, die naar alle waarschijnlijkheid meer dan €25 per jaar zullen bedragen gedurende de volledige levensduur van de meter (15 jaar).

Vermeend voordeel: Flexibiliteit van de vraag en beter netwerkbeheer

Vastgestelde realiteit: de kosten-batenverhouding op dit vlak lijkt zwak. De voordelen hiervan situeren zich niet op het niveau van de residentiële klant.

We weten dat – in optimale omstandigheden – gezinnen in staat blijken om tot 10% van hun energieverbruik uit de piekuren weg te halen[3], bijvoorbeeld door de wasmachine, de droogkast of de vaatwasser later te laten draaien… maar hoe zal dit in reële omstandigheden en op de lange termijn zijn? Zullen ze die bescheiden optimalisering bereiken als niet over middelen beschikken om hun verbruik vanuit hun salon te visualiseren en niet van dichtbij worden begeleid? Een studie van het Franse milieuagentschap ADEME[4] toont aan dat het gros van de gezinnen geen voordeel haalt uit een nauwkeurigere opvolging van hun verbruik wanneer ze geen gepersonaliseerde begeleiding ter zake krijgen. Een begeleiding die overigens ook effect heeft zonder dat daarvoor een slimme meter nodig is.

Vermeend voordeel: Bediening van op afstand operaties en verlaging van de beheerskosten.

Groot risico: ondermijning van de bescherming van de consument en ontmenselijking van zware technische handelingen met gevolgen voor de menselijke waardigheid.

Dankzij de slimme meter kunnen bewerkingen zoals een afsluiting of vermogensbegrenzing van op afstand worden uitgevoerd. Dit scenario is uiteraard zorgwekkend voor gezinnen die verwikkeld zijn in een procedure omwille van wanbetaling, maar eveneens voor consumenten die zonder gerechtelijke beslissing worden afgesloten omwille van een vermeende afwezigheid van een leveringscontract. Afsluitingen en vermogensbegrenzingen zonder verplaatsing van een technicus, moeten dus worden verboden. Ook het systeem van vooruitbetalingen die de toegang tot energie afhankelijk maken van de financiële middelen waarover het gezin op dat moment beschikt, moet verworpen worden. Als deze voorzorgsmaatregelen niet worden voorzien, wordt de “slimme” meter een echt instrument van sociale uitsluiting.

Vermeend voordeel: Nauwkeurigheid van de verzamelde gegevens

Groot risico: inbreuk op de privacy en misbruik van gegevens.

De gegevens die door deze communicerende meters worden verzameld, zijn buitensporig: tijdstippen waarop er iemand in de woning aanwezig is en toestellen worden gebruikt, aantal bewoners, niveau van de huishoudtoestellen,… het profiel van het kwartuurverbruik kan op verschillende manieren worden geïnterpreteerd, ongeacht het doel of de geldigheid ervan. Het gebruik dat de overheid hiervan kan maken, zet overigens de deur open naar een soort zuiver “rekenkundig bestuur”, wat ons alleen maar angst kan inboezemen. Denken we bijvoorbeeld maar aan de recente wet Tommelein van 13 mei 2016, die socialezekerheidsinstellingen toelaat om de verbruiksgegevens van hun begunstigden te controleren om sociale fraude te bestrijden door middel van gegevensprofilering[5].

Vermeend voordeel: Een actieve consument en goed geïnformeerde keuzes

Realiteit: het systeem voorziet dat de communicatiefuncties van de meter standaard worden ingeschakeld.

Het voorontwerp tot wijziging van de Brusselse ordonnanties aardgas en elektriciteit voorziet dat “elke gebruiker van het netwerk de distributienetbeheerder kan vragen om niet te communiceren met en handelingen van op afstand uit te voeren via een slimme meter”. Gebruikers die zich verzetten tegen de communicatiefuncties, hebben dus wel die mogelijkheid. Voor de anderen geldt echter: “zwijgen is toestemmen”.

De activering van deze functies is echter helemaal niet onschuldig, omdat ze distributienetbeheerder Sibelga in staat stelt om gebruikers van op afstand af te sluiten of hun beschikbare vermogen te begrenzen. Bovendien komt de consument hierdoor terecht op een veel complexere markt, waar de prijs van uur tot uur kan variëren[6]. Hoeveel consumenten zullen terechtkomen in de korf van een complexe tariefformule[7] die maandelijks zal worden gefactureerd en in de koudste maanden van de winter mogelijk onbetaalbaar is? Hoeveel van deze consumenten zullen dan worden afgesloten of te maken krijgen met een vermogensbegrenzing?

Als de wetgever daarentegen zou bepalen dat de activering van de communicatiefuncties een actieve keuze moet zijn, dan zouden de risico’s van zo’n drastische overgang aanzienlijk worden ingeperkt. Beter nog: de marktspelers zouden zelf de voordelen van deze functies aan de consument moeten uitleggen en zo worden de voordelen van het systeem voorbehouden voor wie zelf kiest om ervan te genieten. Als ze tevreden zijn, worden ze vanzelf de beste pleitbezorgers van het systeem. Zijn ze dat niet, dan toont het feit dat ze een actieve keuze hebben kunnen maken enkel aan dat het recht om te weigeren wel degelijk belangrijk is. Valt een passieve keuze echt te rijmen met de grootste ambitie van de slimme meters, namelijk de consument “actief” maken?

[1] De meeste residentiële klanten zijn kleine consumenten. In Duitsland wordt enkel bij mensen die meer dan 6000 kWh/jaar verbruiken, een slimme meter geplaatst.

[2] Klopfert, F., Wallenborn, G., Consumenten mondig maken met slimme meters , een rapport voor de BEUC, 2011.

[3] Klopfert, F., Wallenborn, G., Consumenten mondig maken met slimme meters , een rapport voor de BEUC, 2011.

[4] http://gbrisepierre.fr/wp-content/uploads/2013/07/GBS-Synthese-socio-campagnes-MDE-2013.pdf

[5] F. Grevisse et V. van der Plancke, « La fraude sociale à l’épreuve des consommations énergétiques », Revue Démocratie, septembre 2015, téléchargeable sur https://www.socialenergie.be/recommandations/

[6] In Californië varieert de uiteindelijke energieprijs met een factor 4 tussen de piekuren en de daluren.

[7] 63% van de Belgische gezinnen heeft een van de 10 duurste tarieven op de markt, en slechts 3% heeft een van de 10 goedkoopste tarieven (studie van de CREG naar de productportefeuilles van de energieleveranciers, 2017)


Voor meer informatie:

» Lees het artikel van het Steunpunt SocialEnergie voor de Revue Nouvelle

» Teken de petitie tegen de slimme meter (gestart door Paolo Criscenzo, advocaat aan de balie van Brussel)

Een andere petitie : https://www.change.org/p/minister-tommelein-geen-verplichte-invoering-slimme-meters

 

Het is belangrijk dat het democratische debat over de slimme meters daadwerkelijk plaatsvindt. Aarzel niet om er in uw omgeving over te praten: met uw familie, uw buren, uw gemeentelijke en regionale volksvertegenwoordigers, in de verenigingen in uw wijk en op sociale netwerken. Zonder u blijft het debat anders beperkt tot de politieke en technocrat