Hoe kunnen we energiearmoede beter bestrijden ?

Geplaatst op: 04/05/2023 - Bijgewerkt: 08/05/2023

Door het Gas- en Elektriciteitsfonds te herwaarderen en binnen de OCMW’s meer preventieve acties te ondernemen !

Het Belgisch Platform tegen Energiearmoede, dat bestaat uit de verschillende private en sociale actoren die bij deze problematiek betrokken zijn[1], heeft twee interessante studies openbaar gemaakt, naast de nieuwe Barometer[2]:

• De eerste studie heeft betrekking op de herwaardering van het bedrag van het Gas- en Elektriciteitsfonds en op de verbetering van de werking van het fonds[3].
• De tweede studie geeft een overzicht van de verschillende projecten die de OCMW’s hebben uitgevoerd om energiearmoede te voorkomen[4].

Over het Gas- en Elektriciteitsfonds 

Het Gas- en Elektriciteitsfonds werd in 2002 opgericht om de meest behoeftigen bij te staan in hun energievoorziening.

Het Fonds heeft een dubbele rol :

• via de OCMW’s financieel tussenkomen voor mensen die hun energiefactuur niet kunnen betalen (curatieve rol) ;
• de OCMW’s ondersteunen om deze mensen te begeleiden, om te voorkomen dat ze in energiearmoede zouden vervallen (preventieve rol).

Het nut van het Fonds wordt unaniem erkend.

De experten van het Platform vinden echter dat het budget van het Gas- en Elektriciteitsfonds aanzienlijk moet worden verhoogd om tegemoet te komen aan de behoeften van de huishoudens en om de stijging van de energiefactuur op te vangen.

Concreet :

• Na de indexering in 2022 was het Fonds goed voor een bedrag van 62,9 miljoen euro op jaarbasis. Wegens de crisis werd daar uitzonderlijk 16 miljoen euro extra aan toegevoegd. De experten van het Platform zijn echter van mening dat het Fonds 126,8 miljoen euro had moeten krijgen voor 2022.
• Na de indexering van het Fonds in 2023 beschikt het voor 2023 over een budget van 66,6 miljoen euro, waaraan uitzonderlijk 37 miljoen euro extra werd toegevoegd in het kader van de energiecrisis. Opnieuw vinden de experten dat deze bedragen ondergewaardeerd zijn en dat het Fonds 136,9 miljoen euro had moeten krijgen voor 2023.

Naast een louter financiële herwaardering doet het Platform tegen Energiearmoede nog andere vaststellingen over het gebruik van het Gas- en Elektriciteitsfonds, zoals :

• Er doen zich structurele problemen voor met betrekking tot de organisatie van het Gas- en Elektriciteitsfonds. Zo zouden de beschikbare budgetten zo vroeg mogelijk moeten worden meegedeeld aan de OCMW’s, zodat zij langetermijnplannen kunnen maken.
• De doelgroep van het Gas- en Elektriciteitsfonds is veranderd, want ook in de middenklasse hebben huishoudens te lijden onder de energiecrisis[5].
• En vooral, de curatieve maatregelen (betaling van energiefacturen) krijgen helaas voorrang bij de verdeling van de bedragen van het Gas- en Elektriciteitsfonds ten koste van de preventieve maatregelen (maatregelen om het energieverbruik te verlagen).

Ter afsluiting van hun studie herinneren de experten eraan dat de preventieve maatregelen betrekking kunnen hebben op drie aspecten :

• de verbetering van de kwaliteit van de woning, wat volgens het Steunpunt SocialEnergie het belangrijkste aspect is ;
• het gebruik van energiezuinige huishoudapparatuur door de huishoudens thuis ;
• de huishoudens bewustmaken van het belang van aangepast gedrag.

De experten van het Platform vinden weliswaar dat de preventieve maatregelen die verband houden met de kwaliteit van de woning niet vallen onder de oorspronkelijke opdrachten van de OCMW’s. Er zouden daarentegen constructieve samenwerkingen moeten worden aangegaan tussen organisaties als ‘Les Maisons de l’Energie’ in Wallonië, ‘Energiehuis’ in Vlaanderen of ‘Homegrade’ in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de OCMW’s. Zo blijft de continuïteit van de begeleiding gewaarborgd en kan er worden tegemoetgekomen aan de specifieke behoeften van kwetsbare huishoudens.

Van analyse tot actie: over de preventieve acties van de OCMW’s

In zijn tweede studie brengt het Platform tegen Energiearmoede een aantal initiatieven in kaart die de OCMW’s hebben uitgevoerd – deels dankzij financiering van het Gas- en Elektriciteitsfonds – om energiearmoede te voorkomen. Het doel van deze studie is om de bestaande goede praktijken te valoriseren en andere actoren op het terrein te inspireren.

De 141 lopende projecten binnen de OCMW’s zijn gebaseerd op drie pijlers:

• sensibilisering: Dag of Week van de Energie, EnergieLoket, infosessies over thema’s in verband met energie, enz.;
• vorming: sensibilisering en vorming van derden, workshop energie, workshop energiefactuur (slim vergelijken), enz.;
• actie: energieaudit, begeleiding bij administratieve stappen, begeleiding bij het uitvoeren van werkzaamheden, renovatielening met uitgestelde terugbetaling, gedeeltelijke of volledige financiële steun bij de aankoop van een huishoudapparaat[6], distributie van energiekits[7], enz.

Een andere actie van de OCMW’s is de financiering van het onderhoud van een verwarmingsketel. Dit is belangrijk om :

• pannes in de winter te voorkomen en de levensduur van de ketel te verlengen ;
• het gevaar op koolmonoxidevergiftiging te verminderen ;
• het rendement van de ketel te verbeteren.

De OCMW’s merken namelijk op dat het onderhoud van een verwarmingsketel met bepaalde kosten gepaard gaat, die soms moeilijk te dragen zijn voor huishoudens die in energiearmoede riskeren te vervallen. Financiële steun kan huishoudens helpen met deze uitgave en er kan ook technische begeleiding worden verstrekt.

 

[1] Ter herinnering: het Belgisch Platform tegen Energiearmoede wordt beheerd door de Koning Boudewijnstichting. Het verenigt de verschillende actoren die betrokken zijn bij de energieproblematiek: energieleveranciers en -distributeurs, regulatoren, verenigingen voor armoedebestrijding, federaties van OCMW’s, consumentenvertegenwoordigers, ombudsman en academici. Het Steunpunt SocialEnergie neemt actief deel aan de werkzaamheden van het Platform rond zowel energie- als waterarmoede.

[2] In een afzonderlijk artikel gaan we dieper in op deze nieuwe Barometer.

[3] Raadpleeg de studie via https://media.kbs-frb.be/nl/media/10494/2023_Revaloriseren%20Fonds%20Gas%20en%20Elektriciteit_DEF

[4] Raadpleeg de studie via https://media.kbs-frb.be/nl/media/10483/Projecten%20van%20OCMW%E2%80%99s%20om%20energiearmoede%20te%20voorkomen

[5] Het Platform benadrukt dat steeds meer mensen als gevolg van de energiecrisis problemen ondervinden of niet in staat zijn om hun energiefactuur te betalen. Dat is ook het geval in de middenklasse. Al vóór de crisis werd een groot deel van de huishoudens in de middenklasse geconfronteerd met dit probleem. Dat blijkt uit de laatste Barometer van de energiearmoede die de Koning Boudewijnstichting heeft gepubliceerd en waarvan de gegevens betrekking hebben op 2021. Meer dan een derde (36,6%) van de huishoudens in de ‘lage middenklasse’ (met een inkomen tussen 15.510 en 20.683 euro) en 8,2% van de huishoudens in de ‘kernmiddenklasse’ (met een inkomen tussen 20.683 en 31.025 euro) bevonden zich in 2021 in een situatie van energiearmoede. Globaal genomen bevindt 13% van de huishoudens in de middenklasse zich in een situatie van energiearmoede. In 2022 bereikte de energiecrisis haar hoogtepunt. Het lijdt dus geen twijfel dat de situatie intussen nog heel wat erger geworden is.

[6] Het kernidee is dat energiearmoede kan worden voorkomen door de energie-efficiëntie van huishoudapparaten te verbeteren. Energiezuinige apparaten zijn echter vaak duurder dan hun tegenhangers met een lagere energie-efficiëntie-index, waardoor de vicieuze cirkel van energiearmoede wordt versterkt. Met gedeeltelijke of volledige financiële steun voor de aankoop van een apparaat kunnen huishoudens in kwetsbare situaties: hun oude toestellen met een hoger energieverbruik vervangen en zo hun energiefactuur verlagen, of een essentieel product voor het huishouden aankopen om hun levenskwaliteit te verhogen.

[7] De Energiekit is een pakket dat de OCMW’s tijdens activiteiten of op aanvraag uitdelen. De kit bestaat uit allerlei materiaal dat huishoudens kan helpen om hun energieverbruik te verminderen en dus om te besparen: een thermometer, een deurstopper, een plaid, spaarlampen/ledlampen, een energiebesparende douchekop, enz. Naast de materiële uitrusting bevatten de kits ook folders om huishoudens bewust te maken van de noodzaak om hun energieverbruik te verminderen.